पद, पैसा, प्रतिष्ठा मिळाली म्हणून जात नाहीशी होत नाही, अधिकारी वर्गाने समाजाशी नाळ जपलीच पाहिजे

भूषण गवई हल्ला प्रकरण / दलित आयपीएस आत्महत्या प्रकरण : यातून काय बोध घ्यावा?

अक्षय साळवे सातारा – भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी आयुष्यभर वंचित, शोषित आणि पीडित समाजाच्या हक्कांसाठी लढा दिला. त्यांनी केवळ शिक्षण दिले नाही, तर आत्मसन्मानाने जगण्याचा हक्क दिला. आज त्यांच्या संघर्षामुळे समाजातील अनेक युवक अधिकारी, उच्च पदाधिकारी, नोकरदारवर्गात पोहोचले आहेत. मात्र, याच अधिकाऱ्यांपैकी काहीजण पद, पैसा, गाडी, बंगला मिळाल्यानंतर समाजापासून दूर जात आहेत. ही अतिशय चिंताजनक गोष्ट आहे.

पद मिळाले म्हणून जात मिटत नाही

मनुवादी व्यवस्था अत्यंत कपटी आहे. ती तुम्हाला तुमच्या कार्यक्षमतेसाठी नाही, तर सत्तेतील तोल राखण्यासाठी “वरवर” स्वीकारते. परंतु आतून तिची मानसिकता बदललेली नाही. तुम्ही कितीही मोठ्या पदावर पोहोचला तरीही या व्यवस्थेसाठी तुम्ही ‘दलित च’ आहात.

अलीकडील दोन घटना याच गोष्टीला अधोरेखित करतात –

सुप्रीम कोर्टाचे CGI भूषण गवई यांच्यावर सुप्रीम कोर्टात बूट फेकण्यात आला.

हरियाणामध्ये आयपीएस अधिकारी पुरन कुमार यांनी वरिष्ठांच्या जातीवादी वागणुकीला कंटाळून आत्महत्या केली.

या घटना स्पष्ट सांगतात की मोठ्या पदावर पोहोचल्यानंतरही समाजातील दलित अधिकाऱ्यांना मानसिक छळ, जातीवाद आणि अपमानाला सामोरे जावे लागते. मग तुम्ही ओळख लपवली तरी फरक पडत नाही; व्यवस्था तुम्हाला ओळखते आणि लक्ष्य करते.

‘मुझे पढ़े लिखे लोगों ने धोखा दिया’ हे बाबासाहेबांचे शब्द आजही जिवंत आहे.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी जेव्हा “मुझे पढ़े लिखे लोगों ने धोखा दिया” असे म्हटले, तेव्हा त्यांनी थेट आपल्या समाजातील सुशिक्षित वर्गावर बोट ठेवले होते. कारण शिक्षण, पद आणि पैसा मिळाल्यानंतर बरेचजण समाजाशी नाळ तोडतात, चळवळीपासून दूर जातात. ही धोकेबाजी आहे.

तुम्ही अधिकारी झाला म्हणजे चळवळीतून मुक्त झाला असे होत नाही. उलट तुमची जबाबदारी अधिक वाढते. कारण बाबासाहेबांनी, समाजाच्या संघर्षाने तुम्हाला उचलून वर नेले आहे. समाजापासून दूर जाऊन तुम्हीच एकटे पडत आहात. तुम्ही दूर गेल्याचा परिणाम खालीलप्रमाणे होतो. –

चळवळ कमजोर होते – पदावर असलेले अधिकारी जर समाजाच्या मागण्यांना बळ देत नाहीत, परिवर्तनाच्या कार्यात समाजासोबत राहत नाहीत तर ती लढाई अर्धवट राहते.

युवकांमध्ये भ्रम निर्माण होतो – ते समजतात की पद मिळाले म्हणजे ओळख मिटली, पण वास्तव वेगळे असते. नव युवकांमध्ये अधिकाऱ्यांबद्दल द्वेष निर्माण होतो. समतोल राहत नाही.

मनुवादी व्यवस्था आत्मविश्वासाने हल्ला करते – कारण तिला माहीत असते की समाज विभागलेला आहे. चळवळ तोडण्यासाठी त्यांना फार कष्ट घ्यावे लागत नाहीत.

म्हणून ओळख लपवू नका, अभिमानाने सांगा – ‘मी आंबेडकरी आहे.’

तुमच्याकडे गाडी आली, बंगला आला, पैसा आला म्हणून ओळख मिटत नाही. उलट आपल्या पदांचा वापर समाजासाठी ढाल म्हणून करा. समाजापासून लांब न जाता समाजाच्या आंदोलनात, कार्यक्रमात, विचारांमध्ये सहभागी व्हा. तरुणांना पाठबळ द्या. समाजात येऊन जागृती करा.

बाबसाहेबांचे एक वाक्य आहे –
“आपल्या शिक्षणाचा उपयोग आपल्याच दीनदुबळ्या जनतेच्या उद्धारार्थ न करिता जर शिकून आपली नोकरी भली आहे. आपली बायका मुले भली आहेत या भावनेने आजचे शिकलेले तरुण वागणार असतील तर त्यांचा समाजाला काय उपयोग ?” (लेखन आणि भाषणे खंड १८ भाग २)

अनेक अधिकारी पद, प्रतिष्ठा मिळाल्यानंतर आपल्या मूळ समाजातून, आंबेडकर नगर किंवा बौद्ध वस्तीतून दूर जाऊन पॉश एरियात स्थायिक होण्याचा प्रयत्न करतात. त्यांना वाटते की वस्तीमध्ये राहणे म्हणजे कमीपणा आहे. पण वस्तीत राहूनच तुम्ही खऱ्या अर्थाने समाजाचा विकास घडवू शकता. जर इथेच तुमच्या यशाची झलक, गाडी, बंगले, दरजा दिसू लागला तर समाजालाही प्रेरणा मिळेल. वस्तीतील लोकांची नीचभावना नाहीशी होईल, समाजातील नवे युवक तुमच्याकडे पाहून शिकतील, प्रयत्न करतील आणि आपलीच वस्ती पॉश होईल. जर इथेच तुमच्या विकासाचे दिखावे उभे राहिले तर समाजालाही प्रेरणा मिळेल. तरुण तुमच्याकडे पाहून तुमच्यासारखे बनण्याचा प्रयत्न करतील. वस्तीपासून दूर जाणे म्हणजे समाजाशी नाळ तोडणे. आणि ते बाबासाहेबांच्या कार्यावर, त्यांच्या संघर्षावर केलेला अन्याय आहे.

समाजात एक नवा ट्रेंड सुरू झाला आहे. अधिकारी बनल्यानंतर त्याच्या अनेक रील सोशल मीडियावर व्हायरल होतात. ज्यात तो बाबासाहेबांच्या गाण्यावर नाचत असतो, बाबासाहेबांचे आभार मानत असतो. खरं तर हे अभिमानास्पद आहे. पण हा सोशल मीडियाचा नवा रोग आहे. तुम्ही फक्त रील प्रसिद्धीसाठी हे करत आहात का? अधिकारीपदावर पोहोचलेले हे सगळे व्हायरल लोक आता कुठे आहेत? ते समाजात फिरकतात का? समाजाचे प्रश्न सोडवतात का? त्या खुर्चीचा उपयोग समाजासाठी किती होतोय? परिवर्तनाच्या लढ्यात सध्या या अधिकाऱ्यांच्या नेमका रोल काय आहे? हे कुणी सांगू शकेल का? याउलट तो अधिकारी व्हायरल रीलनंतर पुन्हा समाजात दिसतच नाही. बाबासाहेबांचे आभार मानून सामाजिक जबाबदारी झटकण्याचं हे एक नवं रूप उदयाला आलं आहे. “मी यशस्वी झालो, आता माझं समाजाशी काही देणंघेणं नाही,” अशी मानसिकता निर्माण होतेय. हे चित्र चिंताजनक आहे. बाबासाहेबांच्या विचारांशी प्रामाणिक राहायचं असेल, तर स्टेजवर नाही तर समाजात उतरून काम करावं लागतं. मिळालेले पद समाजविकासाचे साधन आहे. हि सुवर्ण संधी सोडू नका. तुमच्या रिटायरमेंट नंतर जे तुम्ही चळवळीत टाईमपास करण्यासाठी येता त्याचा काहीही उपयोग नाही. यंत्रणेत राहून तुम्ही समाजासाठी काय निर्णय घेता याला महत्व आहे. आणि ती खरी गरज आहे.

आज तुम्ही अधिकारी आहात, उद्या तुमच्यावरही हल्ला होऊ शकतो. तुमच्या नैतिक मूल्यांचा बळी जाऊ शकतो. समाजच तुमची खरी ढाल आहे.
एकजूटपणा हेच जातीवादाविरुद्धचे सर्वात मोठे शस्त्र आहे. म्हणून चळवळीशी बेईमान होऊ नका.

बाबासाहेबांमुळे मिळालेले पद, प्रतिष्ठा ही केवळ वैयक्तिक नाही. ती सामूहिक लढ्याचा परिणाम आहे. समाजाशी गद्दारी करणे म्हणजे बाबासाहेबांच्या स्वप्नांशी विश्वासघात करणे. समाजाशी गद्दारी करणे.

अधिकारी वर्गाने समाजासाठी आवाज उठवला पाहिजे,
आपल्या पदांचा वापर चळवळ मजबूत करण्यासाठी केला पाहिजे, समाज शिक्षित करण्यासाठी केला पाहिजे.
नव्या पिढीला प्रेरणा दिली पाहिजे.

मनुवादी व्यवस्था आता समाजातील अधिकाऱ्यांनाच टार्गेट करत आहे. कारण तिला माहीत आहे की हा वर्ग मजबूत झाला तर चळवळ अजिंक्य होईल. म्हणून अधिकारी वर्गाने अधिक सतर्क, सजग आणि लढाऊ बनले पाहिजे.

समाजाशी नाळ तोडू नका.
पद प्रतिष्ठा क्षणिक आहे, पण समाज आणि विचार कायम आहेत. समाज कायम तुमचाच राहणार आहे. आता तुम्ही समाजाचे व्हा.
_ अक्षय साळवे सातारा
9158677697