फलटण : दिवाळीचा सण म्हणजे आनंद, प्रकाश आणि उत्साहाचा क्षण. पण या प्रकाशाच्या सणातही अनेकजण अशा एका समस्येने त्रस्त असतात, जी बोलायलादेखील लाज वाटते. मूळव्याध. आजच्या धकाधकीच्या जीवनात चुकीच्या आहारपद्धती आणि अयोग्य जीवनशैलीमुळे हा त्रास झपाट्याने वाढताना दिसतो आहे.दररोजचे अनियमित खाणे, तिखट-तेलकट पदार्थ, फास्टफूड, कमी पाणी पिण्याची सवय, आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे बसून राहण्याची जीवनशैली, ही सगळी कारणे पचनसंस्था विस्कळीत करतात. परिणामी, बद्धकोष्ठता (constipation) निर्माण होते. दीर्घकाळ शौचावरील ताण, शौचास जास्त वेळ बसणे किंवा कठीण शौचामुळे गुदमार्गातील रक्तवाहिन्यांवर ताण येतो. हाच ताण पुढे मूळव्याधीला आमंत्रण देतो.
मूळव्याध म्हणजे गुदमार्गातील सूज आलेल्या रक्तवाहिन्या. या दोन प्रकारच्या असतात :
1. आंतर मूळव्याध (Internal piles) : गुदमार्गाच्या आत तयार होणाऱ्या गाठी, ज्यातून बहुतेकदा रक्तस्राव होतो पण वेदना नसतात.
2. बाह्य मूळव्याध (External piles) : गुदमार्गाच्या बाहेरील भागात होणाऱ्या गाठी, ज्या वेदनादायक आणि कधी कधी संसर्गजन्य असतात.
या आजाराचे चार ग्रेड्स असतात
पहिला ग्रेड: फक्त रक्तस्राव, गाठ बाहेर येत नाही.
दुसरा ग्रेड: शौचावेळी गाठ बाहेर येते पण आपोआप आत जाते.
तिसरा ग्रेड: गाठ बाहेर आल्यावर हाताने ढकलून आत न्यावी लागते.
चौथा ग्रेड: गाठ कायम बाहेर राहते आणि सतत वेदना व रक्तस्राव होतो.
सुरुवातीच्या टप्प्यात लोक ही समस्या लाजेमुळे, व्यस्ततेमुळे किंवा “काही दिवसांत ठीक होईल” या विचाराने दुर्लक्षित करतात. पण या दुर्लक्षाचे परिणाम गंभीर ठरू शकतात. सतत रक्तस्राव झाल्यास रक्ताल्पता (anemia) निर्माण होते, वेदना वाढतात, आणि जीवनाची गुणवत्ता खालावते.अनेकदा औषधोपचार किंवा मलमाने आराम मिळतो, पण दीर्घकाळ चालू राहिलेल्या मूळव्याधीसाठी शस्त्रक्रिया (surgery) आवश्यक ठरते. आधुनिक काळात लेसर आणि स्टेपलर सारख्या शस्त्रक्रिया पद्धतींमुळे उपचार अगदी सोपे, कमी वेदनादायक आणि जलद बरे होणारे झाले आहेत. रुग्ण काही दिवसांत पुन्हा आपल्या दैनंदिन आयुष्यात परतू शकतो.
मूळव्याध ही फक्त शारीरिक वेदना नसून मानसिक ताणाचं कारणही ठरते. “हे सांगावं का?” “लोक काय म्हणतील?” अशा विचारांनी रुग्ण शांतपणे सहन करतो. पण लक्षात ठेवा, शरीराचा प्रत्येक संकेत काहीतरी सांगतो. त्याकडे दुर्लक्ष न करता वेळेवर तज्ज्ञांचा सल्ला घेतल्यास मोठा त्रास टाळता येऊ शकतो.या दिवाळीत प्रकाशाच्या या पर्वावर एक संकल्प करा की, आपल्या शरीराच्या संकेतांकडे लक्ष द्यायचा, आणि आरोग्याला प्राधान्य द्यायचा. कारण दिवाळीच्या दिव्यांप्रमाणेच, आपले आरोग्यही उजळते तेव्हा जीवन खऱ्या अर्थाने प्रकाशमान होते.
– डॉ. शिल्पा अलोक गांधी
शल्यचिकिस्तक
कनकवंदना मॅटर्निटी अँड सर्जिकल हॉस्पिटल, फलटण
